İnsan hakları, tüm insanların hak ve saygınlık açısından eşit ve özgür olarak doğduğu anlayışına dayanır. İnsan hakları, her bir bireye bağımsız seçim yapma ve yeteneklerini geliştirme özgürlüğü sağlar. Bu özgürlükler başkalarının haklarına saygılı olmak ve bu hakları çiğnememe zorunluluğu ile dengelenmektedir. Bir başka deyişle, birçok hakkın yanında bir sorumluluk da bulunmaktadır.
Temel Kişi Hak ve Özgürlüklerini Güvence Altına Alan Uluslararası Belgelere Göre Hakları:
Yaşama Hakkı
Yaşama hakkı insan haklarının temel prensipleri arasındadır. Yaşama hakkı her insana eşit şekildedir. Kişi dokunulmazlığı da söz konusudur. Hiçbir insan başka bir insanın yaşam hakkını kısıtlayamaz. Kısıtladığı durumlarda kanunlar önünde suç işlemiş sayılır.
İşkence ve Kötü Muamele Yasağı
İnsanlara işkence ve kötü muamele kesinlikle yasak olarak kabul edilir. İnsan haklarının temel prensibi olarak insanca yaşayabilmek için işkence ve kötü muamele hakaret gibi unsurlar yasaklanmıştır.
Düşünce ve İfade Özgürlüğü
İnsanlar düşünce ve ifade özgürlüğüne sahiptirler. Düşüncelerinden ya da ifadelerinden ötürü hiçbir insan kötü muamele göremez. Düşünce ve ifade özgürlüğü insan haklarının temel prensipleri arasında yer almaktadır.
Din ve Vicdan Özgürlüğü
Her insan istediği dine inanmakta özgürdür. İnanmış olduğu dinden ötürü kimseye zorlama yapılmaz. İnsan haklarının temel bir hakkı olan din ve vicdan özgürlüğünden dolayı herkes istediği inanca sahip olabilir.
Özel Hayatın Gizliliği Hakkı
Her insanın kendi özel bir özel hayatı bulunmaktadır. Kimse başkasının özel hayatına müdahale edemez. Başkasının özel hayatı ile ilgili bilgi toplayamaz. Özel hayat kişiye özeldir ve özel hayatı kişi gibi gizleyebilir.
Adil Yargılanma Hakkı
Adil yargılanma hakkı en önemli insan haklarından bir tanesidir. Hiç kimseye bulunduğu zümre ve unvandan dolayı imtiyaz tanınmaz. Herkes kanunlar önünde eşit sayılmalıdırlar. Her insan adil yargılanma hakkına sahiptir.
Mülkiyet Hakkı
Herkes mülkiyet edinme hakkına sahiptir. Özel mülk edinmede de bir sınır bulunmamaktadır. Herkes istediği gibi ve istediği kadar mülk edinebilir. Mülke sahip olan bir kişi mülkünü istediği gibi satabilir.
Seçme ve Seçilme Hakkı
Herkes seçme ve seçilme hakkına sahiptir. Dolayısıyla bir kişi seçme ve seçilme hakkını kullanarak ülke yönetebilir ve ülkenin önemli kademelerinde görev alabilirler. Seçimlere katılabilir ve aday olabilir. Bir kişi istediği kişiyi de seçme hakkına sahiptir. Bundan dolayı insanlara zorlama yapılmaz.
Evlilik Hakkı
Evlilik hakkı insanın doğası gereği oluşan bir haktır. Her insan istediği kişi ile evlenebilir. Yasaların müsaade ettiği sürece bir insan istediği kişi ile evlenebilir.
Kadın Hakları
Kadın hakları konusundaki en önemli belge Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 18 Aralık l979 tarihinde kabul edilen "Kadınlara karşı her türlü ayrımcılığın önlenmesi"ne ilişkin Sözleşmedir. Türkiye bu sözleşmeyi 24 temmuz 1985 tarihinde onaylamış ve 14 Ekim 1985 tarihinde Resmi Gazete‘de yayınlayarak uygulamaya koymuştur. Sözleşme, taraf devletlerin özellikle siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarda olmak üzere bütün alanlarda erkeklerle eşit olarak insan hakları ve temel özgürlüklerinden yararlanmalarını ve bu hakları kullanmalarını garanti etmek amacıyla, kadının tam gelişmesi ve ilerlemesini sağlamak için yasal düzenleme dahil bütün uygun eylemleri alacaklarını ifade etmektedir (Madde 3). Türkiye bu sözleşmenin tabiyetin korunması, kazanılması veya değiştirilmesinde eşit haklar içeren 9.maddenin birinci fıkrasına, Adalet Divan‘nın mecburi yargısını kabul etme konusundaki 29. maddenin birinci fıkrasına, medeni haklar bakımından kadınların erkeklerle benzer hukuki ehliyete sahip olması ve kullanmasını içeren 15. maddesinin 2. ve 4. fıkralarına, ve evlilik ve aile ilişkileri konusunda ayırımcılığı önlemeye yönelik 16. maddenin (c),(d),(f) ve (g) fıkralarına çekince koymuştur.
Çocuk Hakları
Çocuk Hakları Sözleşmesi, 20 Kasım 1989 tarihinde Birleşmiş Milletler genel kurulunda kabul edilmiş ve 2 Eylül 1990 tarihinde de uluslararası hukuk kapsamında yürürlüğe girmiştir. Çocuk Hakları Sözleşmesi‘ne göre 0-18 yaş arasında bulunan her kişi çocuk sayılmaktadır. Çocuk hakları sözleşmesinin temel eksenini çocuğun yüksek menfaatinin sağlanması ve her türlü suistimale karşı korunması oluşturur. 54 maddeden oluşan sözleşmenin 6.maddesi "Her çocuğun temel yaşama hakkına sahip olduğunu" ve çocuğun hayatta kalması ve gelişmesi için sözleşmeye taraf devletlerin azami çabayı göstereceğini zikretmektedir. Madde 37 ise hiçbir çocuğun işkence veya zalimce, insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele ve cezaya tabi tutulmayacağını, hiçbir çocuğun yasadışı ya da keyfi biçimde özgürlüğünden yoksun bırakılamayacağını hükme bağlamıştır. Sözleşme aynı zamanda çocuğun ekonomik sömürüye ve her türlü tehlikeli işte ya da eğitimine zarar verecek ya da sağlığı veya bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlaksal ya da toplumsal gelişmesi için zararlı olabilecek nitelikte çalıştırılmasına karşı korunma hakkının olduğunu da (Madde 32/1) kabul etmektedir. Türkiye, sözleşmeyi 1990 yılında imzalamasına karşın ancak 1994 yılında 4056 sayılı yasa ile sözleşmeyi onaylamış ve 27.1.1995 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlayarak uygulamaya Koymuştur. Türkiye, sözleşmenin temel olarak azınlık haklarıyla ilgili olan ve kendi dilinde, dininde ve kültüründe eğitim alma hakkını içeren 17, 29 ve 3O. maddeleri hükümlerine çekince koymuştur.
KAYNAKÇA: