Her insanın, doğumundan itibaren temel ihtiyaçları doğrultusunda sahip olduğu haklar ve bu hakların korunduğu kanunlar bulunmaktadır. Özellikle fizyolojik ve güvenliğe dair ihtiyaçların giderilmesi; insanların yaşamını sürdürebilmesi için oldukça önemli olmakla birlikte, toplumsal statü göz önüne alınmaksızın eşit bireyler olarak gözlerimizi açtığımız dünyada sahip olduğumuz en önemli haklardandır. Öyle ki Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisinde de bu ihtiyaçlar en temel düzeyde yer almaktadır. Tüm insanlar için durum bu iken; fizyolojik gelişimini henüz tamamlamamış ve kendi güvenliğinin sağlanmasına çok daha fazla ihtiyaç duyan çocukların haklarının korunması ve sahip oldukları bu haklara karşı duyarlı davranılması, her bireyin önemli sorumluluklarından bir tanesidir.
Çocuk haklarına dair ilk metin, 1917 senesinde “Çocuk Hakları Bildirgesi” ismi ile kayıtlara geçmiştir. 1924 yılında ise Cenevre Çocuk Hakları bildirgesi, Milletler Cemiyeti tarafından kabul edilmiş ve bu konuda resmileşen ilk metin olmuştur. 1954 yılından itibaren Dünya Çocuk Günü, UNICEF öncülüğünde her Ekim ayının ilk pazartesi günü Birleşmiş Milletler üyesi ülkeler tarafından kutlanmıştır. Daha sonra çocuk haklarını korumak ve hak ihlallerini gündeme getirmek üzere Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi, 20 Kasım 1989 tarihinde kabul edilmiş ve 20 Kasım Dünya çocuk hakları günü olarak kutlanmaya başlanmıştır. 14 Eylül 1990 tarihinde ise sözleşme Türkiye Cumhuriyeti tarafından kabul edilerek ülkemizde kutlanmaya başlanmıştır. Sözleşmeye göre, 18 yaşından küçük her birey çocuk olarak kabul edilmiş ve bu yaş grubundaki bireyler, sözleşmenin getirdiği haklara dahil edilmiştir.
Çocukların fizyolojik durumları, düşünme ve davranış şekilleri, yetersiz hayat tecrübeleri ve sahip oldukları imkanlar; sadece onlara yönelik olan Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin kabul edilip imzalanmasına zemin hazırlayan faktörlerdendir. Yapıları itibariyle toplumun geleceği olan çocukların, kendilerine uygun hakların da yer aldığı bu sözleşmenin bazı maddeleri şu şekildedir:
· Her birey on sekiz yaşına kadar çocuk olarak kabul edilir. Her çocuk vazgeçilmez haklara sahiptir.
· Çocuk Hakları, bütün çocuklar içindir. Doğum yerleri, konuştukları dil ne olursa olsun fark etmez. Büyüklerinin inançları ya da görüşleri nedeniyle hiçbir çocuğa ayrım yapılmaz.
· Yaşamak, her çocuğun temel hakkıdır ve herkesin ilk görevi çocukların yaşamını korumaktır.
· Hiç kimse, çocuklara karşı olan sorumluluklarını onlara zarar verecek şekilde kullanamaz. Devlet çocukların hiçbir zarara uğramaması için her türlü önlemi almakla yükümlüdür.
· Her çocuğun bir isme ve vatandaşlığa sahip olma hakkı vardır.
· Çocuklara verilen isim, vatandaşlık hakkı ve aile bağları korunmalıdır. Tüm bunlar zorla değiştirilemez ve alınamaz
· Her çocuğun ailesiyle birlikte yaşama hakkı vardır. Anne baba çocuğa bakamıyorsa, çocuk bu durumdan zarar görmesin diye ona başka bir bakım sağlanmalıdır. Bu durumda da her çocuğun, anne ve babasıyla düzenli olarak görüşebilme hakkı vardır.
· Her çocuğun sağlık hizmetinden yararlanma hakkı vardır. Hastalıklardan korunması devletin ve toplumun güvencesi altında olup çocukların beslenmesine, aşılanmasına, çevrenin temizliğine ve diğer sağlık koşullarına dikkat edilir. Hastalanan çocuklar tedavi edilir.
· Her çocuk, görüşlerini serbestçe ifade etme, kendisini ilgilendiren her konuda görüşlerinin dikkate alınmasını isteme hakkına sahiptir. Herkesin çocukları dinleme, onların fikirlerini öğrenme ve onlara saygı gösterme sorumluluğu vardır.
· Çocukların arkadaşlarıyla barış içinde toplanabilme, dernek kurabilme ya da derneklere üye olma hakkı vardır.
· Hiç kimse çocukların onurunu kıramaz, onları küçük düşüremez, özel hayatına karışamaz. Çocukların bu hakkı yasalarla korunur.
· Engelli çocukların özel olarak korunma ve saygı görme hakkı vardır. Devlet engelli çocukların bakımını, eğitimini sağlayacak kurumları oluşturma sorumluluğuna sahiptir. Engelli çocukların ailelerine her türlü yardım yapılır.
· Her çocuğun gelişme hakkı ve sağlığı güvence altında olmalıdır. Bu konuda çocukların daha iyi bir yaşam sürdürmeleri için gerektiğinde yardım edilir.
· Çocukların okula gitme, oyun oynama hakkı vardır. Onlar yetişkinler gibi çalıştırılamazlar. Çalışmak zorunda kalırlarsa yapacakları iş onların sağlığı ve eğitimleri için sorun oluşturmamalıdır.
· Bütün çocuklar her türlü zararlı maddelere karşı korunur. Bu tür maddeleri üretip çocuklara veren kişiler cezalandırılır.
· Çocukları bedensel ve ruhsal yönden örseleyecek hiçbir yaklaşıma izin verilemez.
· Hiçbir kişi kendi çıkarları için çocukları kullanamaz.
· Çocuklar çeşitli nedenlerle zarar görmüşlerse onların iyileştirilmeleri için çalışmalar yapılır, bir daha aynı şekilde zarar görmemeleri için önlemler alınır.
· Çocuklar hiçbir şekilde insanlık dışı yöntemlerle ya da aşağılanarak cezalandırılamaz. Bir çocuk suça itilmişse ona uygulanacak ceza yaşına ve gelişimine uygun, onun eğitimini engellemeyecek şekilde olmalıdır.
· Yaşadığı ülkenin dışında bir başka ülkeye gitmek zorunda kalan her çocuğun, gittiği ülke tarafından korunma hakkı vardır.
Sözleşme genel insan haklarıyla benzerlik gösteren ifadeleri de içermekle birlikte; gelişim, eğitim, oyun ve korunmaya dair, çocukların yapıları gereği daha fazla ihtiyaç duyduğu ve bu nedenle onlara özel olarak düzenlenen maddeler de bu sözleşmede yer almaktadır. Herhangi bir çocuğun isteklerinin, psikolojik durumunun, düşünce yapısının ve fizyolojik yapısının yetişkin bir insan ile aynı olması beklenemez. Bu durumlar doğrultusunda çocukların farklı ihtiyaçları da bulunmaktadır. Bu ihtiyaçlara dair sahip oldukları haklar, Çocuk Hakları Sözleşmesi ile sabitlenmiştir ve her 20 kasımda gündeme getirilmektedir.
Dünya Çocuk Hakları Günü, çocuk haklarına ve bu haklara ulaşamayan çocuklara dair farkındalık oluşturmak adına kutlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda her insanda bu farkındalığın oluşturulması oldukça önem arz etmektedir. Zira her yaş grubunda insanların birbiri ile iç içe yaşadığı toplumda, insanların birbirlerine karşı bazı sorumlulukları bulunmaktadır. İnsanların, çocuklar da dahil olmak üzere herkesin haklarının farkında olmaları, yaşam şekli ve davranışlarını diğer insanların haklarını ihlal etmeyecek şekilde oluşturmaları ve bu ihlallere duyarsız kalmamaları gerekir. Bu bilince sahip, çevresini de bu konuda olumlu yönlendirecek insan sayısının artması, toplumda hakların daha iyi anlaşılıp korunmasına ve ihlallerin en aza indirgenmesine olanak sağlayacaktır. Bunun sağlanması toplum yapısının düzgün bir şekilde devam edebilmesi açısından da önem arz etmektedir. Zira bir toplumun geleceği çocuklardır ve onların haklarının korunarak daha bilinçli ve etkin bireyler olmaları da sağlanmalıdır. Eğer bu sağlanabilirse, o zaman toplum gelişebilir. Suç oranları azalır, bilgi ve ahlak düzeyi yüksek bir toplum meydana gelir.
Çocuk Hakları Sözleşmesi var olmasına ve her sene bu konuda farkındalık oluşturmak adına çalışmalar devam etmesine rağmen ne yazık ki bu hakların ihlalleri evrensel düzeyde hala büyük oranda devam etmektedir. Özellikle yasadışı faaliyetlerin fazla olduğu ülkelerde çocuk istismarları oldukça fazladır. Uluslararası Af Örgütü’nün verilerine göre dünya üzerinde 5-14 yaş grubu arasındaki 250 milyon çocuk işçi bulunmaktadır. Bunun yanı sıra 12-17 yaş aralığında milyonlarca çocuk okula devam edemiyor ve Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin ilgili maddeleri ihlal edilmeye devam ediliyor. UNICEF’e göre her gün 5 yaş altındaki 22.000 çocuk, önlenebilir sebepler yüzünden hayatını kaybediyor. Bu ölümlere çocuk istismarları, savaşlar, savaş sonrası kimsesiz kalan çocukların ihmalleri ve maruz kaldıkları kötü davranışlar da neden olmakta. Gazze, Suriye, Somali gibi gündeme taşınan ülkelerdeki savaşlar ve kıtlıklar ve çocuk istismarları tüm bunlara birer örnek olarak sayılabilir.
BM Çocuk Hakları Komisyonu’na göre Çocuk Hakları Sözleşmesi’nde imzası bulunup BM’ye rapor gönderen 43 ülkeden yalnızca 14’ü sözleşme maddelerini iç hukuka uyarlamıştır. Ülkemizde ise çocuk istismarına dair gündemde yer alan olaylara ve verilere baktığımızda çocuk haklarına dair toplumsal bilincin henüz yeterli seviyeye ulaşmadığı görülmektedir. Örneğin, özellikle kız çocuklarının maruz kaldığı ihlallerden olan erken yaşta evlenmeye dair TÜİK verilerine göre 2018 senesinde evliliklerin %4’ü 16-17 yaş grubundaki bireylerle yapılmıştır. Bununla birlikte Adalet Bakanlığı’nın yayınladığı Adli İstatistiklere göre 2018 senesinde, çocukların cinsel istismarına dair açılan davalardaki suç sayısı 18.290’a ulaşmış olup, o seneye kadar 2004’ten beri gerçekleşen en yüksek sayıya ulaşmıştır. Yine aynı senede her 200 çocuktan yaklaşık 3’ünün suça sürüklendiği tespit edilmiştir.
Çocuk haklarına dair yapılan her istismar, toplumun mevcut ve gelecek yapısını olumsuz yönde etkilediği gibi etik kurallarının da dışına çıkmaktadır. Bu nedenle, dünyaya gelen her çocuğun temel hakları korunmalı ve bu konuda toplumsal olarak farkındalık oluşması gerekmektedir. Toplumun bir kısmında oluşacak bir farkındalık, diğer kısımlarına da etki edebilecek ve hak ihlallerine karşı duyarlı davranmayı da beraberinde getirecektir. İstismarların en aza indirgenmesi ve daha düzgün bir toplum yapısının oluşturulması adına bu farkındalığın her bireyde oluşturulması kaçınılmazdır. Bu amaca dair büyük önem arz eden 20 Kasım Dünya Çocuk Hakları günü kutlu olsun.
http://www.defne.gov.tr/cocuk-haklari-sozlesme-maddeleri